Οι γυναικοκτονίες σε πρώτο πλάνο, της Κατερίνας Πέττα, Νομικής Συμβούλου, στο ΣΚΓ Ζακύνθου

Ποιο είναι το ισχύον (εξαιρετικά αυστηρό) νομικό πλαίσιο για την ενδοοικογενειακή βία και που είναι το πρόβλημα

Η ενδοοικογενειακή βία στην ελληνική έννομη τάξη συνιστά αδίκημα που τιμωρείται από τις διατάξεις του Ν. 3500/2006, όπως έχει τροποποιηθεί με τον Ν. 4531/2018 και ισχύει.
Συγκεκριμένα, ο Ν. 3500/2006 τυποποιεί τα αδικήματα σωματικής βλάβης, παράνομης βίας και απειλής, βιασμού και προσβολής γενετήσιας αξιοπρέπειας τα οποία διαπράττονται εντός της οικογένειας ή οικογενειακής μονάδας ή μεταξύ πρώην ή νυν συζύγων ή συντρόφων, ανεξάρτητα ή όχι του κατά πόσο ο δράστης μοιράζεται ή έχει μοιρασθεί την ίδια κατοικία με το θύμα και προβλέπει ποινές αυστηρότερες σε σχέση με τις ποινές που προβλέπονται στον Ποινικό Κώδικα για τα ίδια αδικήματα, όταν διαπράττονται εκτός οικογενείας (ενδεικτικά αναφέρεται ότι η απλή σωματική βλάβη τιμωρείται με ποινή φυλάκισης έως 2 χρόνια ή χρηματική ποινή ενώ η ενδοοικογενειακή απλή σωματική βλάβη τιμωρείται με ποινή φυλάκισης από 1- 5 χρόνια).
Μολονότι ο Ν. 3500/2006 προστατεύει έναν ευρύτερο κύκλο «ευάλωτων προσώπων», δηλαδή τους ανήλικους, τους υπερήλικες και τους ανήμπορους, εντούτοις, στην αιτιολογική έκθεσή του αναφέρεται ότι αυτό το κοινωνικό φαινόμενο εκδηλώνεται πρωτίστως σε βάρος των γυναικών.

Η έρευνα που ολοκληρώθηκε στο πλαίσιο του έργου «Αριάδνη» για τη δια-τομεακή συνεργασία των αστυνομικών αρχών με άλλες υπηρεσίες και φορείς για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας κατά των γυναικών (Κέντρο Μελετών Ασφαλείας και ΚΕΘΙ, Δεκέμβριος 2018), ανέδειξε ενδεικτικά τους λόγους εκείνους για τους οποίους οι γυναίκες δύσκολα καταγγέλλουν τα βιώματά τους.

Δεν είναι μόνο ο φόβος για την αντίδραση του δράστη και η ελπίδα ότι μπορεί να αλλάξει η κατάσταση, αλλά το γεγονός ότι σχεδόν πάντα ο δράστης είναι ένα αγαπημένο πρόσωπο που νιώθουν την ανάγκη να το προστατέψουν, η έλλειψη υποστήριξης από το οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, η έλλειψη είτε ενημέρωσης για τα δικαιώματά τους και τις διαθέσιμες υποστηρικτικές υπηρεσίες είτε επίγνωσης του τι συνιστά βία και τι όχι λόγω πολιτισμικών εμποδίων καθώς, επίσης, και η αίσθηση ότι δεν θα βοηθηθούν από τις Αρχές. Σύμφωνα με τα στοιχεία του εν λόγω έργου στο οποίο πραγματοποιήθηκε ποιοτική έρευνα με τη μορφή της ημιδομημένης συνέντευξης σε 18 γυναίκες θύματα ενδοοικογενειακής βίας που διέμεναν σε ξενώνες κακοποιημένων γυναικών:
⦁Το 5,5% προσέφυγε στην Αστυνομία.
⦁Το 50% ζήτησε βοήθεια από φίλους ή συγγενείς.
⦁Το 27,5% ζήτησε στήριξη από συμβουλευτικό κέντρο ή προνοιακή δομή.
⦁Το 22% δεν γνώριζε ότι μπορεί να απευθυνθεί στην Αστυνομία/Εισαγγελία.
⦁Από όσες το γνώριζαν, το 17% θεώρησε ότι οι Αρχές δεν θα μπορούσαν να τις βοηθήσουν.
⦁Για το 18% ήταν ανασταλτικός παράγοντας το γεγονός ότι δεν είχαν άδεια παραμονής στη χώρα.
⦁Ένα 18% ήθελαν να προστατέψουν τον δράστη ή φοβούνταν την αντίδρασή του.
⦁Από το σύνολο των θυμάτων κακοποίησης που απευθύνθηκαν στην Αστυνομία, το 27% το έκανε αφού είχε μπει σε Ξενώνα.
⦁Τουλάχιστον οι μισές γυναίκες χρειάστηκαν ιατρική βοήθεια, εκ των οποίων μόνο το 28% την έλαβε.
Και όταν όμως φθάσει στο σημείο μια γυναίκα να καταγγείλει στις Αρχές βίαια περιστατικά, παρατηρούνται ακόμη και σήμερα, αντιεπαγγελματικές συμπεριφορές από τα αστυνομικά όργανα κατ’ αρχάς, λόγω έλλειψης γνώσης του νομικού πλαισίου ή και αναπαραγωγής έμφυλων στερεοτύπων.

Από συλλογική έρευνα της οργάνωσης ActionAid («Η ενδοοικογενειακή βία κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης», Νοέμβριος 2018) διαπιστώθηκε -μεταξύ άλλων- η στερούμενη ευαισθησίας μεταχείριση των γυναικών θυμάτων από τους αστυνομικούς συνεπεία της, κατά παράβαση του νόμου, απροθυμίας και ελλιπούς καταγραφής των βίαιων περιστατικών.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την κατ’ άρθρο 17 του Ν. 3500/2006 αυτεπάγγελτη ποινική δίωξη των αδικημάτων ενδοοικογενειακής βίας με εφαρμογή της αυτόφωρης διαδικασίας εις βάρος του υπαιτίου, οι αστυνομικοί που στο πλαίσιο προανάκρισης καλούνται να διαχειριστούν υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας στις οποίες διαπράχθηκαν ποινικά αδικήματα, οφείλουν
i) να συντάξουν έκθεση μαρτυρικής εξέτασης του θύματος ή έκθεση προφορικής μηνύσεως ή εγκλήσεως ή να δεχθούν τυχόν έγγραφη μήνυση ή έγκληση του θύματος,
ii) να ενημερώσουν την αρμόδια Εισαγγελική Αρχή και
iii) να προχωρήσουν σε όλες τις διαδικαστικές και νομικές ενέργειες που προβλέπονται από τη νομοθεσία.
Παράλληλα, όπως προβλέπεται στο άρθρο 21 του Ν. 3500/2006, οι Αστυνομικές Αρχές είναι υποχρεωμένες να ενημερώσουν το θύμα για την ύπαρξη υποστηρικτικών και κοινωνικών υπηρεσιών στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί για να λάβει ψυχοκοινωνική στήριξη και νομική συμβουλευτική καθώς, επίσης, και για να στεγαστεί προσωρινά αν κρίνεται επιτακτική η ανάγκη αλλαγής του τόπου διαμονής, όπως, επίσης, να ενημερώσουν τους παραπάνω κοινωνικούς φορείς, ώστε να παρασχεθεί αμέσως η απαραίτητη, κατά περίπτωση, αρωγή.
Ωστόσο, από τα στοιχεία της ως άνω έρευνας γνωρίζουμε ότι:
⦁Από το σύνολο των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας που κατέληξαν στην Αστυνομία, για το 43% δεν κινήθηκε καμία ποινική διαδικασία.
⦁Στο 27% των περιπτώσεων το περιστατικό βίας δεν καταχωρήθηκε καν.
⦁Στο 36% των περιπτώσεων ο αστυνομικός παρότρυνε τη συμφιλίωση του θύματος με τον δράστη.
⦁Πολύ συχνά (64%) δεν έγινε παραπομπή του θύματος σε δομές υποστήριξης.
⦁Από έρευνα σε αστυνομικούς, το 75% προέτρεψε τη γυναίκα να συμφιλιωθεί με τον δράστη σε περιστατικά λεκτικής/ψυχολογικής βίας που δεν είχαν επαναληψιμότητα.
⦁Οι μισοί αστυνομικοί δεν γνώριζαν σε ποιους φορείς μπορούσαν να παραπέμψουν τα θύματα.
⦁Το 93% των αστυνομικών ζητούν εξειδικευμένη εκπαίδευση.
⦁Σε ποσοστό 81% θεωρούν ότι μόνο τα σοβαρά περιστατικά σωματικής βίας πρέπει να καταγγέλλονται αμέσως στις αρχές.

Ελλείμματα στην προστασία των γυναικών θυμάτων διαπιστώνονται και μετά την καταγγελία καταδεικνύοντας τον προβληματικό τρόπο απονομής της ποινικής δικαιοσύνης στο βαθμό που συντελεί στο να εμπεδωθεί μια βαθιά αίσθηση ατιμωρησίας των δραστών αλλά και σχετικοποίησης της έμφυλης βίας που λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα οικογενειακό/συντροφικό πλαίσιο.
Μελέτη της Γενικής Γραμματείας Ισότητας Φύλων (ΓΓΙΦ) («Η ποσοτική και ποιοτική αποτίμηση της βίας κατά των γυναικών την περίοδο 2008-2016 και η σύνδεση των ποιοτικών και ποσοτικών όψεων με την οικονομική κρίση. Νέες ευάλωτες ομάδες πληθυσμού και προκλήσεις πολιτικής», Απρίλιος 2018), η οποία διεξήχθη σε πανελλαδική κλίμακα με τη συμμετοχή 70 γυναικών από τους ξενώνες κακοποιημένων γυναικών της ΓΓΙΦ, εκ των οποίων οι 68 γυναίκες ήταν θύματα ενδοοικογενειακής βίας, κατέδειξε ότι:
⦁Ο δικαστικός κλάδος δεν είναι εξοικειωμένος με ζητήματα έμφυλης βίας καθώς υπάρχουν δυστυχώς ακόμη και σήμερα Δικαστές που- αγνοώντας την ψυχολογία των θυμάτων χρόνιας ενδοοικογενειακής βίας- αμφισβητούν την αξιοπιστία τους, με το επιχείρημα ότι απουσιάζουν παλαιότερες καταγγελίες, που χαρακτηρίζουν ένα συμβάν ως «παρεξήγηση» και τα καταγγελθέντα ως «υπερβολές». Και όταν τελικά πεισθούν τα Δικαστήρια μας ότι πράγματι τελέστηκαν τα καταγγελθέντα αδικήματα, επιβάλλονται συχνά ποινές- «χάδια», παρόλο που το νομικό μας πλαίσιο προβλέπει και πολύ βαρύτερες ποινές. Στην πλειονότητα μάλιστα των περιπτώσεων, οι υποθέσεις εκδικάζονται με καθυστέρηση και τον δράστη ελεύθερο και οι όποιες ποινές επιβάλλονται, λόγω αναστολής δεν εκτίονται.
⦁Οι Δικαστικές και Εισαγγελικές Αρχές αντιμετωπίζουν επίσης σημαντικές προκλήσεις στη συγκέντρωση του απαραίτητου υλικού για τη στοιχειοθέτηση του φακέλου μιας υπόθεσης. Η απώλεια σημαντικών αποδεικτικών στοιχείων στα προηγούμενα στάδια της διαδικασίας είτε για λόγους που οφείλονται στην έλλειψη των απαραίτητων γνώσεων από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα/Αρχές είτε λόγω ολιγωρίας τους μπορεί να οδηγήσει σοβαρές υποθέσεις στο αρχείο.
Στον απόηχο της έξαρσης των γυναικοκτονιών αφενός μεν αυστηροποιήθηκε σε ισόβια κάθειρξη η απειλούμενη ποινή της κατ’ άρθρο 299 παρ. 1 του ΠΚ ανθρωποκτονίας από πρόθεση αφετέρου δε ο Εισαγγελέας του Αρείου Πάγου απέστειλε την με αριθμό 12/3-11-2021 εγκύκλιο με γενικές οδηγίες προς τους Εισαγγελείς για την εφαρμογή του Ν.3500/2006, με την οποία ζητεί να παρεμβαίνουν άμεσα, προκειμένου να προστατευθούν πρωτίστως οι γυναίκες και τα «ευάλωτα πρόσωπα» της οικογένειας, δηλαδή οι ανήλικοι, οι υπερήλικες και οι ανήμποροι, από περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Ειδικότερα,
⦁επισημαίνει πως «επιβάλλεται τα πρόσωπα αυτά να προσεγγίζονται με διακριτικότητα και σεβασμό της αξιοπρέπειάς τους, να υποστηρίζονται και να ενθαρρύνονται στην καταγγελία βίαιης σε βάρος τους συμπεριφοράς»,
⦁τους καλεί να απευθύνουν «σαφείς και ορισμένες οδηγίες προς τους αστυνομικούς προανακριτικούς υπαλλήλους και να ζητούν την ενεργοποίηση, την συνδρομή, την ενασχόληση και την επιμέλεια των θεσμοθετημένων δομών των Κοινωνικών Υπηρεσιών»,
⦁τονίζει, επίσης, την ανάγκη να ακολουθείται η αυτόφωρη διαδικασία για τα πλημμελήματα διότι στην εν λόγω διαδικασία προσφέρονται, από τη μη διαδρομή του χρόνου, αναλλοίωτα τα αποδεικτικά στοιχεία και συνεπώς είναι δυνατή η αμεσότητα της ποινικής προστασίας των θυμάτων και να προσδιορίζονται κατά προτεραιότητα οι συναφείς ποινικές υποθέσεις στο ακροατήριο για εκδίκαση.
Αντί να συζητήσουμε για αυστηροποίηση ενός ήδη αυστηρού νομικού πλαισίου, του οποίου η ορθή εφαρμογή από τις εμπλεκόμενες Αρχές πάσχει διαχρονικά με επιζήμιες συνέπειες για τους αιτούντες την παροχή δικαστικής προστασίας, ίσως θα ήταν φρονιμότερο να συζητήσουμε για το πώς θα μπορούσαμε όλες οι θεσμοθετημένες διωκτικές αρχές και υποστηρικτικές κοινωνικές υπηρεσίες, ενεργούσες από κοινού ως ΔΙΚΤΥΟ, να λειτουργήσουμε προστατευτικά επ’ ωφελεία των θυμάτων τέτοιων αποτρόπαιων αδικημάτων τόσο πριν όσο και μετά την καταγγελία τους.

Το Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Δήμου Ζακύνθου, το οποίο ανήκει στο Πανελλήνιο Δίκτυο Δομών για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, καλεί τις συναρμόδιες διωκτικές αρχές σε διαρκή ενεργοποίηση της θεσμοθετημένης στον Ν. 3500/2006 συνεργασίας τους με το Κέντρο προκειμένου οποιαδήποτε γυναίκα θύμα έμφυλης βίας, οποιασδήποτε μορφής (σωματικής, ψυχολογικής, λεκτικής, σεξουαλικής), καταγγέλλουσα ή μη τον δράστη της, να μπορεί να λάβει την ενδεδειγμένη, κατά περίπτωση, κοινωνική, ψυχολογική και νομική συμβουλευτική στήριξη που χρειάζεται.

Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών
ΔΗΜΟΥ ΖΑΚΥΝΘΟΥ
ΤΗΛ./FAX: 26950 25997
E-mail: symvouleftikozakynthos@gmail.com
www.facebook.com/symvouleftikokentrogynekonzakynthos