ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ: Μια αόρατη “πανδημία” εν μέσω πανδημίας, της Χρύσας Ματσουκασίδου, ψυχολόγου του Συμβουλευτικού Κέντρου Γυναικών Ζακύνθου

Ματσουκατίδου Χρύσα

Ψυχολόγος ΣΚΓ Δήμου Ζακύνθου

Δεκαεφτά γυναικοκτονίες μόνο μέσα στο 2021, δεκατρείς μέσα στους εφτά πρώτους μήνες του 2022, οι τρεις σε λιγότερες από 72 ώρες.

Το φαινόμενο της γυναικοκτονίας ήρθε να χτυπήσει και την “πόρτα” της μικρής κοινωνίας της Ζακύνθου.
Η έμφυλη βία μαίνεται και φέτος το καλοκαίρι.
Η πατριαρχία κακοποιεί και τραυματίζει, ορισμένες φορές θανάσιμα.
Γυναικοκτονία: Ορισμός
Ο όρος γυναικοκτονία επινοήθηκε προκειμένου να δημιουργηθεί μια νέα κατηγορία υπό την οποία θα υπαχθούν όλες οι «δολοφονίες γυναικών λόγω φύλου, για το λόγο ότι είναι γυναίκες..
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων δράστες των γυναικοκτονιών είναι κακοποιητικοί σύζυγοι, σύντροφοι και συγγενείς, που ασκούν χρόνια βία στα θύματα.
Οι γυναίκες «τιμωρούνται» για τη μη συμμόρφωση τους στα πατριαρχικά προστάγματα και επειδή παραβιάζουν κοινωνικά επιβεβλημένους κανόνες, ρόλους και προσδοκίες που αναλογούν στο φύλο τους. Επειδή είναι άστοργες μητέρες, άπιστες σύζυγοι, ανυπάκουες κόρες, σεξεργάτριες που λένε όχι, ζωηρές, ατίθασες, προκλητικές, επειδή θέλουν να εγκαταλείψουν τον σύντροφο τους κτλ. Πρόκειται, κατά συνέπεια, για ένα σεξιστικό, τιμωρητικό έγκλημα.

Γυναικοκτονία ή έγκλημα πάθους;
Στο παρελθόν οι γυναικοκτονίες συγκαλύπτονταν πίσω από τα λεγόμενα «εγκλήματα τιμής», ενώ πιο πρόσφατα από τον όρο «εγκλήματα πάθους», αναμεταφράζοντας τα εγκλήματα αυτά σε ερωτικές τραγωδίες, οικογενειακά δράματα, εγκλήματα λόγω ζηλοτυπίας ή ερωτικού πάθους κλπ.
Το αποτέλεσμα είναι οι γυναικοκτονίες να κατηγοριοποιούνται επίσημα ως ιδιωτική/προσωπική υπόθεση, αποκρύπτοντας τα συστημικά, πολιτικά και κοινωνικά αίτια αυτού του φαινομένου.
Ο ίδιος ο όρος γυναικοκτονία είναι μια πολιτική ατζέντα (Διακήρυξη της Βιέννης του ΟΗΕ,2013).
Στην ουσία πρόκειται για υποκίνηση σε πολιτιστική αλλαγή, που δεν θα ανέχεται την έμφυλη ανισότητα και βία και δεν θα έχει χώρο για αυτού του είδους τα φαινόμενα.

Γυναικοκτονία: Η απώτατη μορφή έμφυλης βίας
Μια γυναικοκτονία δεν είναι ένας κεραυνός εν αιθρία, αντιθέτως αποτελεί την κορύφωση πολλών και συστηματικών, μικρών ή μεγάλων πράξεων έμφυλης βίας. Η γυναικοκτονία, λοιπόν, τοποθετείται στο τέρμα ενός συνεχούς βίαιων πράξεων που συγκροτούν αυτό που αποκαλείται έμφυλη βία.
Η γυναικοκτονία θα πρέπει να γίνει αντιληπτή ως συνέχεια, προέκταση και κορύφωση πολλών άλλων, μη θανατηφόρων, μορφών έμφυλης βίας (π.χ. ενδοοικογενειακή βία, παρενόχληση, σεξουαλική επίθεση και βιασμός).

Γυναικοκτονία: Ένας νέος νομικός όρος
Η Λατινική και η Κεντρική Αμερική είναι η «μητρίδα» της έννοιας της γυναικοκτονίας, καθώς οι χώρες αυτές πλήττονται από μεγάλο αριθμό γυναικοκτονιών.
Εξάλλου, ο Ο.Η.Ε. καθιέρωσε την 25η Νοεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών μνημονεύοντας ένα λατινοαμερικανικό γυναικοκτονικό συμβάν: τη στυγερή γυναικοκτονία των τριών αδερφών Μιραμπάλ από τον δικτάτορα Τρουχίγιο, η οποία έλαβε χώρα στον Άγιο Δομίνικο την 25η Νοεμβρίου του 1960.
Ο όρος «γυναικοκτονία» έχει ενσωματωθεί στη νομοθεσία χωρών κυρίως της Λατινικής Αμερικής (π.χ. Αργεντινή, Χιλή, Κόστα Ρίκα, Ελ Σαλβαδόρ, Γουατεμάλα, Μεξικό, Δομινικανή Δημοκρατία) και προσφάτως στον Ποινικό Κώδικα της Κύπρου.
Ωστόσο, το έγκλημα της γυναικοκτονίας δεν περιλαμβάνεται στη νομοθεσία καμίας ευρωπαϊκής χώρας (πλην της Κύπρου προσφάτως), παρότι η κακοποίηση γυναικών βρίσκεται στην πρώτη θέση των παραγόντων γυναικείας θνησιμότητας στην Ευρώπη σε ηλικιακές ομάδες 16-44 (ξεπερνώντας ακόμη και τον καρκίνο αλλά και τα τροχαία).
Η δημιουργία του όρου «γυναικοκτονία» είναι σημαντική γιατί αρχικά τονίζει την απουσία μιας παρούσας μορφής βίας, δημιουργεί ένα γνωσιακό σχήμα που καθιστά ορατή την έμφυλη βία, δίνει άλλη βαρύτητα στο νομικό και δικαιϊκό πλαίσιο αντιμετώπισης αυτών των εγκλημάτων και υπογραμμίζει την ανάγκη για ισότητα. Όλα αυτά μαζί συμβάλλουν στην ΠΡΟΛΗΨΗ.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι πέρα από τη νομική αναγνώριση της «γυναικοκτονίας» απαιτείται συνδυαστικά να ληφθούν κοινωνικά μέτρα και δράσεις, ώστε να αναχαιτισθεί η κλιμάκωση της έμφυλης βίας, της οποίας ακραία μορφή είναι η γυναικοκτονία.
Η νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία» οφείλει να γίνει για λόγους ισότητας φύλου.

«Το να ονοματίζει κανείς, σημαίνει να αποκαλύπτει και το να αποκαλύπτει σημαίνει πως ήδη δρα»
Σιμόν ντε Μποβουάρ.

Γυναικοκτονία: Aς μιλήσουμε με αριθμούς…
Σύμφωνα με σχετική έρευνα του Ο.Η.Ε. για το 2017 γνωρίζουμε ότι:
⦁87.000 δολοφονίες γυναικών διεπράχθησαν παγκοσμίως.
⦁Σε αριθμούς ημερήσιας συχνότητας, αυτό σημαίνει ότι 137 γυναίκες δολοφονούνται κάθε μέρα από ένα μέλος της οικογένειας τους.
⦁Πάνω από το 58% δολοφονήθηκαν από πρώην ή νυν σύζυγο/σύντροφο ή μέλος της οικογένειας.
⦁Κατά 81,25% αυξήθηκαν οι γυναικοκτονίες από το 2012 έως το 2017, σε παγκόσμια κλίμακα.

Σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις στην Γαλλία, στην Ισπανία και στο Ηνωμένο Βασίλειο κάθε 3 ημέρες δολοφονείται 1 γυναίκα από έναν άνδρα, ενώ στην Ιταλία δολοφονείται 1 γυναίκα κάθε 2,5 ημέρες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής ομάδας του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τις Γυναικοκτονίες (EuropeanObservatoryonFemicide) τα έτη 2019-2021 τελέστηκαν στην Ελλάδα τουλάχιστον 56 γυναικοκτονίες.
Εδώ θα πρέπει επιπλέον να υπογραμμιστεί ότι το έγκλημα της γυναικοκτονίας χαρακτηρίζεται παγκοσμίως από έναν υψηλό σκοτεινό αριθμό, συνεπώς ακόμα και τα ποσοστά που έχουμε είναι απλώς ενδεικτικά της κατάστασης, και οι πραγματικοί αριθμοί είναι ακόμα μεγαλύτεροι.

Γυναικοκτονία: Μια αόρατη «πανδημία»
Είναι σαφές γιατί η έμφυλη βία, με κορύφωση της την γυναικοκτονία, πρόσφατα χαρακτηρίστηκε ως μια αόρατη «πανδημία».
Γιατί μας νοιάζει τώρα περισσότερο;
⦁Τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και άρα η πιθανότητα να δολοφονηθεί μια γυναίκα έχουν αυξηθεί παγκοσμίως επί πανδημίας.

«Ο βίαιος μισογυνισμός έχει ανθίσει στη σκιά της πανδημίας και η έμφυλη βία είναι μια παράλληλη και εξίσου φρικώδης πανδημία, που απειλεί τον μισό παγκόσμιο πληθυσμό.»
Αντόνιο Γκουτέρες / Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών

Στην Ελλάδα φαίνεται τώρα να υπάρχει μεγάλη «ορατότητα» και ευαισθητοποίηση και λιγότερο ανοχή μετά το κύμα αποκαλύψεων που ξεκίνησε η Σοφία Μπακατώρου, ωθώντας εκατοντάδες αν όχι χιλιάδες γυναίκες και άντρες να μιλήσουν για τη βία, σεξουαλική και μη, που έχουν υποστεί. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αυτή την περίοδο έχουμε «αντανακλαστικά» πολύ πιο ευαίσθητα σε αυτές τις ειδήσεις.
Αύξηση των γυναικοκτονιών στην Ε.Ε. μετά την άρση των lockdown
Συνώνυμο της «απώλειας ελέγχου» για τους βίαιους άνδρες, η σταδιακή επιστροφή στην κανονική ζωή στην Ευρώπη προκάλεσε αύξηση των αριθμών των γυναικοκτονιών, οι οποίες είχαν μειωθεί στη διάρκεια του lockdown.

Αν και οι καταγγελίες για κακοποίηση και ενδοοικογενειακή βία και οι εκκλήσεις σε βοήθεια αυξήθηκαν, τα εγκλήματα όπως οι δολοφονίες γυναικών μειώθηκαν στη διάρκεια του lockdown. Το φαινόμενο αυτό δεν προκαλεί έκπληξη καθώς το lockdown ήταν «το ιδανικό σενάριο για να ασκηθεί η βία του ελέγχου», εφόσον δεν υπήρχε κοινωνική ζωή , ενώ η εργασία γινόταν από το σπίτι.
Συχνά η ανακοίνωση του χωρισμού, ενός διαζυγίου ή της έναρξης μιας νέας σχέσης αποτελούν αφορμή για τις γυναικοκτονίες, γεγονότα που αναβλήθηκαν με τα lockdown.
Αγώνας για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών
Η καταπολέμηση της έμφυλης βίας και η επίτευξη της ουσιαστικής ισότητας απαιτούν τη διαρκή δική μας εγρήγορση και δράση. Είναι οξύμωρο άλλωστε να αναζητούμε αφορμές ευαισθητοποίησης και προβληματισμού σε μια κατάσταση ανισότητας καθημερινά υπαρκτή, σε διαφορετικές εκδοχές και με διαφορετικές εντάσεις. Στοίχημα λοιπόν για όλους, φορείς και πολίτες, θα πρέπει να αποτελέσει η ουσιαστική ευαισθητοποίηση και επιθυμία αντιμετώπισης του προβλήματος της έμφυλης βίας και της έμφυλης ανισότητας. 
Στο συγκεκριμένο αγώνα πρωταρχικό ρόλο διαδραματίζει το Δίκτυο Δομών για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Δημιουργήθηκε σταδιακά από το 2011 και σήμερα περιλαμβάνει τη λειτουργία της 24ωρης Γραμμής SOS 15900, 42 Συμβουλευτικών Κέντρων και 19 Ξενώνων Φιλοξενίας. Στόχος του, η υποστήριξη των γυναικών που έχουν υποστεί ή υφίστανται οποιαδήποτε μορφής βία ή διάκριση λόγω του φύλου τους.

Το Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών Δήμου Ζακύνθου, το οποίο ανήκει στο Δίκτυο Δομών για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, ξεκίνησε να λειτουργεί τον Οκτώβριο του 2013. Συνολικά από την αρχή της λειτουργίας του Κέντρου έως σήμερα έχουν εξυπηρετηθεί 420 ωφελούμενες.
Το Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών απευθύνεται σε γυναίκες που υφίστανται οποιασδήποτε μορφής βία λόγω φύλου (σωματική, ψυχολογική, συναισθηματική, λεκτική, οικονομική ή/και σεξουαλική βία, σεξουαλική παρενόχληση κλπ.), αλλά και σε γυναίκες που εκτίθενται σε πολλαπλές διακρίσεις (π.χ. άνεργες, μονογονείς, ΑμεΑ, προσφύγισσες, μετανάστριες, Ρομά κλπ.).
Το ΣΚΓ στελεχώνεται από Κοινωνιολόγο, Κοινωνική Λειτουργό, Ψυχολόγο και Νομικό και οι γυναίκες που απευθύνονται σε αυτό μπορούν να λάβουν δωρεάν ψυχολογική, κοινωνική, νομική και εργασιακή συμβουλευτική.
Αν είστε, ή αν γνωρίζετε, γυναίκα θύμα έμφυλης βίας, οποιασδήποτε μορφής, μπορείτε να απευθυνθείτε σε ένα από τα 42 Συμβουλευτικά Κέντρα για τη Βία κατά των Γυναικών αλλά και στην Γραμμή SOS 15900, όλο το 24ωρο. Τα Συμβουλευτικά Κέντρα Γυναικών συνεργάζονται με Ξενώνες Φιλοξενίας σε όλη την Ελλάδα και μπορούν να βοηθήσουν μια γυναίκα που κινδυνεύει να απομακρυνθεί άμεσα η ίδια και τα ανήλικα παιδιά της για την προστασία τους. Στεκόμαστε δίπλα σε κάθε γυναίκα που δυσκολεύεται, ώστε να μη μείνει καμία μόνη.

Τηλέφωνο Συμβουλευτικού Κέντρου Γυναικών Δήμου Ζακύνθου: 2695025997
Email: symvouleftikozakynthos@gmail.com