Η Έξοδος του Μεσολογγίου: Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι εφορμούν με γυμνό σπαθί στη σφαίρα των θρύλων της Ιστορίας
Η Έξοδος του Μεσολογγίου… εισβάλει στα βιβλία της Ιστορίας και στις ψυχές των ανθρώπων. «Ξάφνου σκιρτούν οι ακρογιαλιές, τα πέλαγα κι οι βράχοι»… Έπειτα από ένα χρόνο πολιορκίας από τα Τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα, η κατάσταση είναι δραματική: «Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει. Τα μάτια η πείνα εμαύρισε»… Ο αγωνιστής του 1821, ιστορικός και χρονικογράφος των γεγονότων του Μεσολογγίου, Νικόλαος Κασομούλης γράφει στην ιστορία του για κάποιον Κραβαρίτη «που έκοψεν κρέας από το μηρί ενός φονευθέντος και το έφαγεν».
«Λιμοκτονεί, αλλά δεν παραδίδεται»
Αποκλεισμένο το Μεσολόγγι λιμοκτονεί, αλλά δεν παραδίδεται. Γράφει ακόμα ο Κασομούλης: «Από τα μέσα Φεβρουαρίου άρχισαν πολλαίς φαμελλιαίς να υστερούνται το ψωμί. Μια Μεσολογγίτισσα, Βαρβάρηνα ωνομάζετο, ήτις περίθαλπεν ασθενήν και τον αυταδελφόν μου Μήτρον, ετελείωσεν την θροφήν της και μυστικά μαζί με άλλαις δύο φαμελλιαίς Μεσολογγίτικες έσφαξαν ένα γαϊδουράκι, πωλάρι, και το έφαγαν. Ταις ηύρα όπου έτρωγαν? ερώτησα που ηύραν το κρέας, και τρόμαξεν η ψυχή μου όταν άκουσα ότι ήτον γαϊδούρι. Μια συνδροφιά στρατιωτών Κραβαριτών είχεν έναν σκύλον εκεί, κρυφά και αυτοί, τον έσφαξαν και τον μαγείρευσαν».
Εκτός από την πείνα, τους επαναστάτες, θέριζαν οι αρρώστιες, λόγω της υποβαθμισμένης υγιεινής στην πόλη Οι Μεσολογγίτες ασφυκτιούν. Αποφασίζουν την απεγνωσμένη έξοδο, Σάββατο του Λαζάρου. «Δρόμο να σχίσουν τα σπαθιά, κι ελεύθεροι να μείνουν»… Το σχέδιο της εξόδου όμως όπως φάνηκε προδόθηκε, με αποτέλεσμα οι Μεσολογγίτες να βρεθούν απέναντι σε σφοδρή επίθεση που εξελίχθηκε σε σφαγή. Χιλιάδες σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν: «Πέλαγο μέγ’, αλίμονον! βαρεί το καλυβάκι».
«Για νεκροθάφτη του το Χρήστο τον Καψάλη»
Τραγικό και συγκινητικό γεγονός στην Έξοδο του Μεσολογγίου, ήταν η θυσία του Χρήστου Καψάλη. Ο Καψάλης ήταν προύχοντας και επαναστάτης του Μεσολογγίου. Στις 8 Απριλίου 1826, όταν αποφασίστηκε η Έξοδος, δήλωσε πως δε μπορούσε λόγω ηλικίας να συμμετέχει και πως προτιμά να πεθάνει στα ερείπια του τόπου του. Την παραμονή της Εξόδου, συγκέντρωσε γυναίκες, παιδιά, ασθενείς, εξαντλημένους από την πείνα και τις αρρώστιες, και όσους ανάπηρους δεν μπορούσαν να πάρουν μέρος στην έξοδο, σύνολο 400 άτομα.
Τους συγκέντρωσε όλους σε μια μεγάλη πυριτιδαποθήκη κάτω από τον προμαχώνα του Νότη Μπότσαρη, η οποία ήταν γεμάτη πυρομαχικά και εκρηκτικές ύλες. Την νύχτα της Εξόδου έψελναν νεκρώσιμες ακολουθίες. Ο Καψάλης κρατούσε συνεχώς ένα αναμμένο δαυλί στο χέρι του. Το πρωί, όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, ο Καψάλης ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη, παίρνοντας μαζί του στο θάνατο και μεγάλο πλήθος εχθρών. «…το Μεσολόγγι, σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο, δεν παραδίδει τ’ άρματα, δεν γέρνει το κεφάλι… Κρατεί για νεκροθάφτη του το Χρήστο τον Καψάλη»…
Κυριακή των Βαΐων του 1826, πραγματοποιούν την Ηρωϊκή Έξοδό τους οι Μεσολογγίτες. Ο Κασομούλης βρίσκεται ανάμεσά τους και περιγράφει: «Το πυρ άναψεν πανταχόθεν, εις όλον το στρατόπεδον. Φωναίς εχθρών, κρότοι πυροβόλων, κρότοι δουφεκιών -ένα μίγμα όλον δεν διεκρίνετο τίποτες. Μεθυσμένοι όλοι από μανίαν, καθένας εξ ημών κοίταζεν εμπρός μόνον να διαβή και να διασπά τα εμπόδια. Όσοι είχον πόδα και ήσαν δυνατώτεροι επηδούσαν τον αύλακα όσοι ήτον αδύνατοι έμεναν οπίσω. Εις την φωτιάν αυτήν, έως να φθάσωμεν εις το τέρμα, ενεθυμήθην την Παναγίαν και είπα: «Παναγία μου, φύλαξε μας». Ενώ ημείς ωρμούσαμεν προς τα εκεί, από οπισθέν μας τα βόλια έπιπτον ωσάν χάλαζα (…)».
Η Έξοδος του Μεσολογγίου ήταν η αιτία να αναθερμανθεί το φιλελληνικό κίνημα και να επιταχυνθούν οι διαδικασίες για επίτευξη συμφωνίας μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για την τελική λύση του ελληνικού ζητήματος. «Πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα, τα μάτια της ψυχής μου»…
Επίσης μια μέρα σαν τη σημερινή: Το 1821 Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ απαγχονίζεται από την οθωμανική κυβέρνηση στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου και το σώμα του ρίχνεται στο Βόσπορο. Τα Ψαρά υψώνουν τη σημαία της επανάστασης.
