Λίγοι νοσταλγοί τίμησαν τον πρώτο Προστάτη του νησιού

Τη μνήμη του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου τίμησαν οι λίγοι Ζακυνθινοί που βρέθηκαν στο Κάστρο, την περασμένη Κυριακή 24 Ιουνίου, προκειμένου να παρακολουθήσουν τη θεία λειτουργία, στην οποία χοροστάτησε ο Αρχιμανδρίτης κ. Διονύσιος Λυκογιάννης, στα ερείπια της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Όπως είναι γνωστό, στις 21 Σεπτεμβρίου 1608, το Συμβούλιο της Ζακύνθου ανακήρυξε τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο προστάτη της πόλης και του νησιού (protettore e difensore), καθώς επίσης και να πραγματοποιείται κάθε χρόνο, τη γενέθλιο ημέρα του Βαπτιστή, επίσημη και μεγαλοπρεπή λιτανεία.
Η εκκλησία στο Κάστρο κατασκευάστηκε από την Κλεώπη Κοψιδού, θυγατέρα του Λεονάρδου Γ΄ Τόκκου, τον 15ο αιώνα, ενώ οι Βενετοί την παραχωρούσαν, κατά διαστήματα, σε διάφορα εξέχοντα πρόσωπα ιερωμένων.
Στα μέσα του 16ου αιώνα, η εκκλησία παραχωρήθηκε στον λόγιο πρωτοπαπά Ναυπλίου Νικόλαο Μαλαξό, ενώ, το 1563, οι ζακυνθινοί ζήτησαν από τη Βενετσιάνικη Γερουσία να παραχωρηθεί ο ναός, προκειμένου να ιδρυθεί πλησίον του μοναστήρι καλογραιών.
Το 1603, οικοδομείται το ονομαστό γυναικείο μοναστήρι, το οποίο, μαζί με την εκκλησία, ενώθηκαν το 1831, με το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Ξένων (Μητρόπολη), με την ονομασία «Μονή της Μητροπόλεως των Αγίου Ιωάννου και Νικολάου», ενώ μεταφέρθηκαν οι θαυμάσιες φορητές εικόνες και τα σκεύη της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη από το Κάστρο στη Μητρόπολη.
Το ξυλόγλυπτο και χρυσωμένο τέμπλο της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, έργο του Νικολάου Βιδάλη (1735) αγοράστηκε την εποχή της συνένωσης και μεταφέρθηκε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο Σαρακινάδο, στην οποία υπάρχει μέχρι σήμερα.
Επί Αγγλοκρατίας, η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη, αληθινό μνημείο αρχιτεκτονικής και γλυπτικής, χρησίμευσε ως αγγλικό σχολείο και αργότερα ως αποθήκη!
Μετά την Ένωση, άρχισε να ερειπώνεται και χάθηκε στους σεισμούς του 1953.
Ωστόσο, εκτός από το τέμπλο της εκκλησίας, σώζεται, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, στην πρωτεύουσα, η πλάκα από μαργαϊκό ασβεστόλιθο με παράσταση του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, η οποία βρισκόταν πάνω από την πόρτα του μοναστηριού.
Η πλάκα στάλθηκε από το φρούραρχο Ζακύνθου Μ.Γ. Βρονταμίτη, στις 24 Απριλίου 1895, στη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών.
Μετά από έντονες διαμαρτυρίες του Παναγιώτη Χιώτη και του Λεωνίδα Ζώη, και με τη συμπαράσταση των αρμοδίων Αρχών, το Υπουργείο Παιδείας διέταξε την επιστροφή της ανάγλυφης πλάκας στο Μουσείο Ζακύνθου, πράγμα το οποίο δεν έγινε ποτέ.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι ο αρχαίος κώδικας της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου σώζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Η ανάγλυφη πλάκα προέρχεται από τη Μονή Αγίου Ιωάννου Προδρόμου στο Κάστρο της Ζακύνθου. Έχει διαστάσεις 131x76x10 και χρονολογείται στις αρχές του 17ου αιώνα.
O άγιος εικονίζεται μεταξύ δύο χαμηλών βράχων ολόσωμος, μετωπικός, φτερωτός, να ευλογεί με το δεξί χέρι και να κρατά ειλητό με το αριστερό. Σε αυτό αναγράφεται η επιγραφή: ΜΕΤΑΝΟΕΙΤΕ ΗΓΓΙΚΕ ΓΑΡ Η ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ. Τα τρία οικόσημα στο κάτω μέρος του αντικειμένου, που δεν διατηρούν τα διακριτικά τους, ανήκουν στους αφιερωτές της πλάκας.
Ο εικονογραφικός τύπος του φτερωτού Προδρόμου, δημιουργία της παλαιολόγειας περιόδου, έχει σχετιστεί με την ταυτότητα του αγίου ως «ισαγγέλου» και πρωτεργάτη του μοναχισμού. Το ύφος και η τεχνοτροπία του αναγλύφου απηχεί κλασικιστική διάθεση και μαρτυρεί εξοικείωση με τα ιταλικά καλλιτεχνικά ρεύματα μετά την Αναγέννηση. Το έργο ανήκει στη βενετική περίοδο της Ζακύνθου, της οποίας προστάτης άγιος ανακηρύχθηκε ο Πρόδρομος το 1608. Μπορεί να αποδοθεί σε κρητικό ή και επτανησιακό εργαστήριο, εξοικειωμένο με τα δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα.

Πηγές: Ντίνος Κονόμος «Εκκλησίες και Μοναστήρια της Ζακύνθου»
Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο