Προσεγγίζοντας… Κοινωνιολογικά τη Ζάκυνθος του Χθες και της Μαγικής Παράδοσης
ΖΑΚΥΝΘΟΣ – Με ιδιαίτερη χαρά έλαβα προ καιρού το βιβλίο της Μαρίας Ρουκανά Αμπελά, “Η Ζάκυνθος του Χθες και της Μαγικής Παράδοσης”, από τις εκδόσεις “ΤΡΙΜΟΡΦΟ”. Ξεφυλλίζοντάς το κανείς, διαπιστώνει ότι κάθε λαός έχει την ιστορία του, μέσα από την οποία ξεχωρίζουν, κατά καιρούς, εκείνα τα γεγονότα που εκφράζουν αντιπροσωπευτικά το συλλογικό ιστορικό αίσθημα. Ο λαϊκός άνθρωπος, και γενικότερα οποιοσδήποτε δεν έχει εποπτική θεώρηση της τοπικής ιστορίας συμπυκνώνει την ουσία του όλου στο μερικό.
Διακρίνουμε την καθημερινότητα να κυλάει έξω ή παράλληλα προς κάποιες επίσημες στιγμές της ζωής αλλά μέσα στα όρια μιας οπωσδήποτε καθιερωμένης κοινωνικής τάξης. Είναι τα ήθη και οι συνήθειες που λαμβάνουν την μορφή εθιμικού δικαίου. Η ανάλυση και ερμηνεία των κοινωνικών συνθηκών εμφανίζει τεράστια πολυπλοκότητα που οφείλεται στο ότι στην διαμόρφωση τους συντελούν πάμπολλοι παράγοντες. Η συγγραφή μιας λαογραφικής προσέγγισης δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πρέπει συνδυάσει κανείς την απλότητα και τη σαφήνεια της γραφής με την κριτική σκέψη που έτσι κι αλλιώς πρέπει να διέπει ένα σύγγραμμα τέτοιου είδους.
Επί πλέον η γνώση του παρελθόντος γίνεται κινητήρια δύναμη για νέα
δημιουργία, ώστε να αποτελέσουν οι μαθητές μέρος του πολιτικού γίγνεσθαι και να γίνουν δρώντα άτομα.
Η μέθοδος προσέγγισης συνδυάζει την καταγραφή στοιχείων της πολιτισμικής ταυτότητας, με τη μέθοδο της προφορικής ιστορίας και ανθρωπολογίας που εστιάζει στις αφηγήσεις ζωής, στη συλλογική μνήμη και στη βιωμένη εμπειρία των αφηγήσεων, κυρίως, ηλικιωμένων ατόμων, αλλά και στην έρευνα γραπτών πηγών εφημερίδων, περιοδικών, φωτογραφιών και μελετών καθώς και ιστορικών, ανθρωπολογικών μελετημάτων για τη συγχρονική, διαχρονική και διαπολιτισμική προσέγγιση θεμάτων του λαϊκού πολιτισμού. Επίσης πρέπει να αξιοποιεί και τη σύγχρονη λειτουργία της λαογραφίας, όπως εντοπίζεται σε διαφορετικά πεδία.
Μέσα στο εργο αυτό, καλύπτεται όλο το εύρος της ανθρώπινης πράξης και δράσης, ενας συνεχής προβληματισμός, αδιάκοπες επανατοποθετήσεις, “αμφισβητούμενα” γεγονότα και καταστάσεις. Έχουμε την ύπαρξη ενός ευρύτατου κύκλου θεμάτων που αποτελούν αντικείμενο μελέτης που από το ένα μέρος δίνουν μια θεμελιακή υποδομή γνώσεων, απαραίτητων για την κατανόηση, βασικών μηχανισμών λειτουργίας μιας κοινωνίας, από το άλλο μέρος αναπτύσσουν δεκτικότητες που επιτρέπουν μια στοιχειώδη αντιμετώπιση των προβλημάτων της καθημερινής μας ζωής.
Παραλληλα, δίνουν τα κίνητρα για παραπέρα μελέτη εξειδικευμένων θεμάτων, διότι μέσα από τόσο αξιόλογες προσπάθειες θα πρέπει να τα βλέπουμε όχι φωτογραφικά και στατικά αλλά δυναμικά και εξελικτικά και πάντα κάτω από το πρίσμα της διάστασης του κοινωνικά προσδιορισμένου τόπου και χρόνου.
Με έμπνευση και πίστη την ιδιόρρυθμη σε αποχρώσεις, ρυθμούς, διαδικασίες και πνευματικότητα παράδοση, τη μορφή και το περιεχόμενο της κοινωνική και πολιτισμική ζωή της Ζακυνθου, η Μαρία Ρουκανά, γράφει, χρονογραφεί, περιγράφει, αναλύει και ανασυνθέτει μορφές, τόπους και έννοιες από την εν γένει παραδοσιακή ζωή του νησιού μας.
Πέρα από την γνώση και την εμπειρία, βιώνει και μετουσιώνει με την πένα της, τα αισθηματοποιημένα αυτά βιώματα και τις προσωπικές εμπειρίες.
Με την ικανότητα της λογοτεχνικής έκφρασης, τη λιτότητα αλλά και την βαθύτητα στην αίσθηση και στη διατύπωση αναπαριστά θέματα που έχουν σχέση με τον λαϊκό πολιτισμό, την κοινωνική, θρησκευτική και πολιτισμική ζωή της “ωραίας και μόνης πατρίδας μας που καθένα κυριεύει”.
Ο λαογραφικός λόγος αναπαριστά, κατά τρόπο απόλυτο, την ηθική και συναισθηματική συνοχή, την πνευματώδη νοοτροπία και την φωτισμένη λαϊκή ψυχολογία.
Μέσα από σύμβολα, λέξεις, πράξεις και τελετουργίες αναδύονται οι αόρατες, αλλά απανταχού παρούσες δοξασίες, αξίες και εικόνες του κόσμου των ανθρώπων παλαιοτέρων και νεότερων εποχών. Οι ανώνυμες αφηγήσεις, μικρές και μεγάλες, οι δημιουργημένες από μια παραδοσιακή κοινωνία, εκείνες που η απαρχή τους χάνεται στο βάθος του χρόνου, ήταν η αφετηρία και το μέσο για την πρόσβαση στο αντικείμενο αυτής της μελέτης. Αφηγήσεις και γνώμες που εκφράζονται σε τυποποιημένη, πεζή ή έμμετρη μορφή, κυριολεκτική ή μεταφορική, αινιγματική και αλληγορική, για να απαντήσουν σε πανάρχαια, επιτακτικά ερωτήματα για το πριν, το τώρα και το μετά της ζωής.
Η ιστορική εξέταση των διαθέσιμων στοιχείων επιτυγχάνει την ενότητά τους, που βοηθάει στην – χωρίς παρεκτροπή από την πραγματικότητα – ερμηνεία τους. Σαν τμήματα της ίδιας ενότητας τα στοιχεία αυτά αντιμετωπίζονται ως δυναμικά μέρη ενός όλου και διευκρινίζονται οι ρίζες τους και οι αιτίες ύπαρξής τους. Με τον τρόπο αυτό οι τυχόν αλλοιώσεις των στοιχείων από το πέρασμα του χρόνου δύναται να μην αποβαίνουν αρνητικές για την εξέταση του θέματος παραχαράζοντας την αντικειμενική σημασία των επιμέρους στοιχείων.
Πρόκειται για μια έγκυρη λαογραφική έρευνα που σέβεται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της λαϊκής δημιουργίας. Τα παραδοσιακά στοιχεία – καταξιωμένα με το πέρασμα του χρόνου στη συνείδηση του λαού – ανάγονται στο πολιτιστικό παρελθόν του και αποτελούν την παράδοσή του.
Το ενδιαφέρον και εμπεριεστατομένο βιβλίο της συγγραφέως, Μαρίας Ρουκανά, που σοφά ο επίσης αγαπητός φίλος, Άκης Λαδικος, ενέταξε στις εκδόσεις “ΤΡΙΜΟΡΦΟ”, μου ανακαλεί εκείνες τις ιδιαίτερες μνήμες, οπου πέραν από τις πανεπιστημιακές παραδόσεις της καθηγήτρια μου στο Πάντειο Άννας Λυδάκης, συνέβαλε τα μέγιστα όχι μόνο στην μόρφωση μας αλλά και την ομαλή κοινωνικοποίηση μας, αφού πάντα μας υποδεχόταν με την αρμόζουσα ευγένεια, την μύηση σε μια εξειδικευμένη γνώση αλλά και την άσκηση σε μια νοοτροπία ερευνητική και διδακτική στα πλαίσια της λαογραφικής μελέτης.
Η Μαρία Ρουκανά, της οποίας είχα τη χαρά και τιμή να υπάρξω μαθητής, εξακολουθεί ακόμη και σήμερα, με το ανα χείρας πόνημα της, να προσφέρει στην πνευματική, πολιτιστική και πολιτισμική ζωή του νησιου μας.
Τέλος, συγχαίρω για μια ακόμη φορά τόσο την συγγραφέα, όσο και τις εκδόσεις “ΤΡΙΜΟΡΦΟ”, για την πρωτοβουλία της κυκλοφορίας ενός βιβλίου παρακαταθήκη για την Ζακυνθινή λαογραφία.
Εύχομαι η έκδοση αυτή να εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο γίνεται και κυρίως να αποδειχτεί ένα χρήσιμο βοήθημα, μια αφετηρία για περαιτέρω αναζητήσεις κάθε ερευνητή.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΤΗΝ «ΗΜΕΡΑ»
www.imerazante.gr
