Το φολκλόρ και η παράδοση με ή χωρίς εισαγωγικά

Πολλές φορές η σύμπτωση είναι αυτή που παράγει τις μεγαλύτερες αλήθειες και τα σημαντικότερα και πλέον περιλάλητα έργα. Αυτό είναι ένα από τα βασικότερα θεωρήματα της τέχνης. Αρκετά είναι τα περιώνυμα καλλιτεχνήματα, τα οποία δημιουργήθηκαν με αυτόν τον τρόπο και η σημασία τους είναι μεγάλη και πολύτιμη.
Εμείς, βέβαια, σήμερα δεν θ’ ασχοληθούμε με κανένα από αυτά, ούτε θα τολμήσουμε την ανάλυσή του. Αφήνοντας αυτήν την απαιτητική εργασία σε άλλους πιο ειδικούς, απλά και μόνο θα θυμηθούμε μια φωτογραφία, η οποία, εντελώς από σύμπτωση, μπήκε σε κάποιο προηγούμενο κείμενό μας και διαβάζοντάς την, γιατί και οι φωτογραφίες, όπως και όλα τα άλλα, κυριολεκτικά διαβάζονται, θα προσπαθήσουμε να την αποκρυπτογραφήσουμε και να ερμηνεύσουμε τα μηνύματά της.
Πρόκειται για την φωτογραφία του ιππότη της Γκιόστρας Τάση Κοντόπουλου, η οποία συνόδευε την γραφή μας, η οποία δημοσιεύθηκε στις 29 Απριλίου 2010, σε αυτήν εδώ τη στήλη και αφορούσε την αναστύλωση των αγώνων και της ιππικής αναμέτρησης του Αϊ – Γιωργιού, που γινόταν, ως και την καταστροφική και ισοπεδωτική χρονιά του 1953, στην ιστορική εκκλησία του Πετρούτσου, η οποία τιμόταν στο όνομα του σπαθοφόρου και στρατιωτικού Μεγαλομάρτυρα.
Σε αυτήν, λοιπόν, σε πρώτο πλάνο, όπως είναι φυσικό, διακρίνεται ο ιππέας, με το περήφανο άλογό του και την αρμόζουσα στην περίπτωση αγέρωχη κορμοστασιά του. Εικόνα της εποχής μας, της φετινής χρονιάς, όπου ανήμερα στην μνήμη του Τροπαιοφόρου, στις 23 Απριλίου, η Αστική μη κερδοσκοπική Εταιρεία “Giostra di Zante”, με τριήμερες εκδηλώσεις, έφερε και πάλι στην καθημερινότητά μας την σημαντική αυτή σελίδα της ιστορίας μας. Συγχρόνως και φιγούρα βγαλμένη από την παράδοση και την ιστορία, όταν οι παππούδες μας, κάθε χρόνο τέτοια μέρα, πήγαιναν στην νότια πλευρά της πόλης μας και γιόρταζαν τον Στρατηλάτη Μάρτυρα με έφιππους συναγωνισμούς.
Είναι μια συνήθεια παμπάλαιη, κατά την οποία οι απλοί άνθρωποι του μόχθου, παρουσίαζαν τον πολιτισμό τους και λάτρευαν με τον τρόπο τους τον λαοφιλή Άγιο, ο οποίος σχεδόν πάντοτε ιστορείται στις εικόνες του έφιππος και να κατατροπώνει το κακό, το οποίο εικονίζεται με την μορφή δράκου, στο κάτω μέρος της σύνθεσης. Με λίγα λόγια οι πιστοί καβαλάρηδες, τιμούσαν τον έφιππο προστάτη τους, που κάποτε είχε απαλλάξει το νησί τους και αυτός, όπως και κάποιοι άλλοι συγκάτοικοί του στον Παράδεισο, από το θανατικό και την απειλή του αιφνίδιου θανάτου.
Αυτά για όσα αφορούν την πλευρά της φωτογραφίας η οποία δείχνει πως η σημερινή Ζάκυνθος σέβεται τον εαυτό της, αναζητά την παράδοση και την ιστορία της, παρότι η κακογουστιά και η προσπάθεια της ισοπέδωσης από παντού την βάλει και ότι στους χαλεπούς καιρούς μας προσπαθεί να στηριχτεί στις ρίζες της και να θεμελιωθεί στην καταγωγή της.
Με λίγα λόγια το νεαρό ζακυνθινόπουλο, ο φέρελπις ιππότης της Γκιόστρας του νησιού του, προέρχεται από το παρελθόν, ανήκει στο παρόν και παραδειγματίζει το μέλλον. Αποτελεί μια από τις καλύτερες και πιο παρήγορες εκφράσεις και εκφάνσεις του παρόντος του νησιού μας. Είναι η αναστάσιμη και παρήγορη ανάγνωση της φωτογραφίας μας.
Ας δούμε, όμως, και την άλλη.
Πίσω ακριβώς από το κεφάλι του ιππέα – και εδώ αρχίζει να αποκαλύπτεται η σύμπτωση – μια ταμπέλα γράφει, με ξενικό μάλιστα χαρακτήρα και μη ελληνική γραφή: «FOLKLOR» και πιο δίπλα, σε μια ξεχασμένη και ξεσχισμένη άλλη, πιο μεγάλη και πιο αντιαισθητική, διαβάζουμε, εκτός των άλλων, ευδιάκριτων και αδιάκριτων, την λέξη: «παραδοσιακό». Στο άμεσο φόντο κεραίες, ντεπόζιτα και πάσης φύσεως άλλο σκουπιδαριό. Να πούμε πως αυτό είναι το θλιβερό σήμερα του νησιού μας;
Αν ο ιππέας του πρώτου πλάνου εικονίζει την ευρωστία και την νεανικότητα του νησιού μας, το φόντο της φωτογραφίας είναι η πτώση και η εξαθλίωσή του, τα γηρατειά και η πορεία του προς την παρακμή του τέλους.
Δεν αναφέρομαι στις επιγραφές, αλλά επεκτείνομαι στην νοοτροπία που κουβαλούν αυτές και στην αισθητική που μας μεταφέρουν. Εντοπίζω, για να γίνω πιο σαφής, το πώς εμείς, οι νεότεροι ζακύνθιοι, οι συχνά τουριστόπληκτοι, αντιμετωπίζουμε, συνήθως για χάρη του εύκολου κέρδους και του αβασάνιστου εμπορίου, την παράδοση, τα ήθη και τα έθιμά μας, αυτά, δηλαδή, που υπονοούν και κρύβουν, σύμφωνα με τα λεξικά, οι δύο λέξεις των ταμπελών της πλατείας του Αγίου Μάρκου, που οι πλάκες της ήταν πάντα η καρδιά της ιστορίας μας και ο χώρος της το παλκοσένικο του πολιτισμού μας.
Κοιτάζοντας με προσοχή την φωτογραφία και με ματιά ερμηνευτική, διαπιστώνεις πως τα πόδια του αλόγου αποτελούν προέκταση της πλακόστρωσης του κάποτε «Φόρου» και πως τα πέταλα στεριώνονται με σύνεση και φροντίδα πάνω της. Τίποτα δεν ξενίζει και τίποτα δεν ενοχλεί. Το σήμερα του τόπου μας έρχεται να συναντήσει το ένδοξο χθες του και η συνέχεια είναι φυσική και αβίαστη. Η πρωταρχική φιγούρα δεν διαφημίζει απερίσκεπτα, αλλά τονίζει μια πολυσήμαντη φήμη με περίσκεψη. Είναι κομμάτι της ζωής του νησιού και βελτιώνει την καθημερινότητά του. Γίνεται, όπως εντόπισε και ο σοφός πρόγονος Δημήτριος Γουζέλης, «για ξεφάντωσι των φίλων» και κάνει γιορτινή και πανηγυρικά όμορφη τη ζωή μας. Κυριολεκτεί και αποτελεί την πιο σωστή ερμηνεία των λέξεων «φολκλόρ» και «παράδοση» και τους αποδίδει την πρωταρχική, αμόλυντη σημασία τους.
Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει, δυστυχώς και με το τοπίο, που τον περικλείει.
Κάποιος φίλος έλεγε συχνά – και τον δικαιώνω απόλυτα – πως στα νεώτερα, τα μεταπολιτευτικά χρόνια, η Δεξιά εξευτέλισε την λέξη «εθνικός» και η Αριστερά την «λαϊκός», από την πολλή και άστοχη κρίση. Η ιστορία και οι εξελίξεις τον αποκατέστησαν προφήτη.
Κατά τον ίδιο τρόπο οι δύο λέξεις, που αναγράφονται στις ταμπέλες της φωτογραφίας μας ακολούθησαν την τύχη των δύο εκφράσεων των αντιθέτων αυτών πολιτικών χώρων. Επαλήθευση γι’ αυτό οι φολκλορικές βραδιές με … φουστανέλες στη Ζάκυνθο, οι «ελληνικές βραδιές», τα τσάμικα των ποπολάρων, το παραδοσιακό … τζαντζίκι μας, η πατροπαράδοτη … τσικουδιά μας και όλα τα άλλα, τα βλάσφημα, τα οποία αβασάνιστα χρησιμοποιούμε από ιστορική άγνοια, τηλεοπτική λαίλαπα και με σκοπό ευχαρίστησης των νέων μας κατακτητών, οι οποίοι ικανοποιούνται με το να επισκέπτονται τις κτήσεις τους και να χαρίζουν καθρεφτάκια στους υπηκόους τους.
Βρισκόμουν σε φιλικό σπίτι την εβδομάδα του Λαζάρου, την «κουφή», όπως την λέει ο λαός μας, λόγω του ότι αυτή δεν έχει Χαιρετισμούς, ούτε άλλες λαοφιλείς ακολουθίες και κουβεντιάζαμε με κάποιο φίλο, παλιό και γνήσιο ζακυνθινό, για το τι θα φάνε στην οικογένειά του την ημέρα της γιορτής της Λαμπρής. Αυτός πρότεινε, θέλοντας να επαναφέρει το παλιό και γνώριμό του αντέτι, να μαγειρέψουν αυγολέμονο, όπως πάντα συνηθιζόταν τέτοια μέρα στο νησιά μας, αλλά από ότι έχω πληροφορηθεί και στα υπόλοιπα Επτάνησα, τα οποία έχουν ίδιες ρίζες και κοινή ιστορία. Για την «τολμηρή» αυτή του πρόταση εκμεταλλεύτηκε το πρώιμο Πάσχα της φετινής χρονιάς και το πιθανόν κρύο που θα έκανε αυτήν την ημέρα.
– Και πώς θα καταλάβουμε πώς είναι Πάσχα, αν δεν ψήσουμε; Του απάντησε η κόρη του. Και σ’ αυτήν της την φράση συναντάμε την αρνητική, εντός εισαγωγικών, ερμηνεία των δύο παραπάνω λέξεων των πινακίδων της σύγχρονης πλατείας του Αγίου Μάρκου.
Το «να καταλάβουμε» απαιτεί αναμνήσεις και αυτές δεν είναι σίγουρα ο ξενόφερτος οβελίας, ο οποίος ούτε εικοσαετία δεν έχει κλείσει στον τόπο μας, αλλά ούτε, πιστεύω, πως οι ζακυνθινοί γνωρίζουν από ψήσιμο και τσίκνα, γι’ αυτό και η δίχως εισαγωγικά παραδοσιακή Τσικνοπέμπτη τους ήταν το τσίμπημα με μια τσουκνίδα…
Ίσως του χρόνου, που θα ξαναγίνει και πάλι η «Γκιόστρα τ’ Αι – Γιωργιού» αξίζει ένα καλύτερο φόντο στους ιππότες μας, καθώς και σε ό,τι άλλο, ποιοτικό, γίνεται στην πλατεία του Ευαγγελιστή, αλλά και όλη την πόλη. Γιατί σύμβολό του έχει το λιοντάρι και μπορεί να μας εκδικηθεί. Αλλά πάντα και η ικανότητα του ζωγράφου κρίνεται από το βάθος της εικόνας του.
Ας μην ξανακάνουμε τέτοιες ανορθογραφίες.