Η πολιτισμική καθυστέρηση οδηγεί σε επιχειρηματική καθυστέρηση

Γράφει ο Νίκος Γράψας*

Η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα της ελληνικής οικονομίας, έστω έτσι γενικά και αόριστα, αποτελεί, αναμφισβήτητα, το κύριο θέμα των σοβαρών συζητήσεων των τελευταίων χρόνων και σίγουρα θα παραμείνει ως τέτοιο για αρκετά χρόνια. Ίσως για όσα χρόνια η Ελλάδα θα προσπαθεί να φτάσει τις κοινωνικά πρωτοπόρες χώρες της Ευρώπης.
Γιατί, όπως όλοι καταλαβαίνουμε, εκείνες θα συνεχίσουν να εξελίσσονται και πάντα θα δείχνουν με το αριστοκρατικό τους δάχτυλο χώρες σαν την Ελλάδα που καθυστερούν να ακολουθήσουν την πρόοδο.
Ας κάνουμε, όμως, πιο συγκεκριμένη αυτή την γενική και αόριστη αφοριστική εισαγωγή.
Ας συμφωνήσουμε πως πολιτισμική καθυστέρηση είναι έννοια σχετική. Είναι καθυστέρηση κάποιων σε σχέση με κάποιους που προπορεύονται. Είναι, άρα, η ανικανότητα κάποιων ανθρώπων να χρησιμοποιήσουν όλα τα διαθέσιμα εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί και χρησιμοποιηθεί από άλλους ανθρώπους για να προσαρμόσουν τη ζωή τους στο σύγχρονο ή στο συγχρονικό περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό.

Υπάρχουν εργαλεία;
Και ποια είναι αυτά τα εργαλεία που χρησιμοποιούν σήμερα οι προηγμένες ευρωπαϊκές χώρες για να προσαρμόσουν τη ζωή τους στο σύγχρονο και συγχρονικό φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον και, ακόμη, ποιο είναι αυτό το περιβάλλον;
Ας συμφωνήσουμε και πάλι πως φυσικό περιβάλλον είναι ο πλανήτης μας με όλα του τα οικοσυστήματα, μείζονα και ελάσσονα, όπως σήμερα έχει διαμορφωθεί από την μέχρι τώρα πορεία της ζωής μας πάνω σ΄αυτόν. Αμέτρητα τα προβλήματα και γνωστά. Αλλαγή των ποσοστών και των ειδών της χλωρίδας και της πανίδας, αλλαγή της θερμοκρασίας, μόλυνση, αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, αστική υπερεπικέντρωση των πληθυσμών, κοινωνικά παρεπόμενα προβλήματα.
Το κοινωνικό περιβάλλον αποτελεί αναπόσπαστο και εξαρτώμενο σύστημα του φυσικού περιβάλλοντος ή μάλλον έτσι θα έπρεπε να είναι αλλά δεν είναι παντού έτσι. Η φύση είναι έτσι οργανωμένη από μόνη της ώστε να ευνοείται η λειτουργία των συστημάτων της και της ζωής της.
Μία μεγάλη πόλη οργανωμένη έτσι ώστε να ευνοείται κι όχι να δυσκολεύεται η ζωή των κατοίκων της, με βάση τις ανάγκες και τις ασχολίες τους, αλλά, πόσο μάλλον, δεν δυσκολεύει και τη ζωή της περιβάλλουσας φύσης, είναι μια χρήσιμη πόλη. Είναι ένα από τα ζητούμενα εργαλεία προσαρμογής του ανθρώπου στο σύγχρονο περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό, ένα προηγμένο πολιτισμικό προϊόν. Μια τέτοια πόλη είναι η Στοκχόλμη, η Κοπεγχάγη, η Κριστιάνα, το Μπρυζ, η Νυρεμβέργη, η Λισαβώνα, η Βιέννη, το Μόναχο, κι άλλες πολλές, αν θέλουμε να βρούμε παραδείγματα χωρίς το Βερολίνο, το Λονδίνο ή το Παρίσι. Πάντως όχι η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, ο Πειραιάς, το Ηράκλειο, η Πάτρα…

Σημεία πολιτισμικής καθυστέρησης
Πρώτο σημείο πολιτισμικής καθυστέρησης, λοιπόν, η οργάνωση μιας πόλης. Πώς να αναπτυχθεί η επειρηματικότητα σε μια πόλη που δεν μπορείς να περπατήσεις, να καθήσεις, να παρκάρεις, να αναπνεύσεις μακριά από καυσαέριο αλλά και από σκουπίδια, σε μια πόλη απ’όπου έχουν μεταναστεύσει τα πουλιά για πάντα. Αλλά και σε μια επαρχιακή πόλη πως μπορεί να αναπτυχθεί η επιχειρηματικότητα όταν, για παράδειγμα, με την πρώτη βροχή διακόπτεται η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και μετά την πρώτη ζέστη επιζούν μόνο τα αποξηραμμένα φυτά στα βάζα των σαλονιών.
Μία οργανωμένη πόλη, για να συνοψίσουμε, δεν είναι δυνατό να μην έχει λύσει προβλήματα υδροδότησης, τηλεπικοινωνιών, ηλεκτροδότησης, αποκομιδής σκουπιδιών.
Γνωρίζουμε κάποια ελλαδική πόλη που να έχει λύσει όλα αυτά; Αν όχι, τότε η Ελλάδα δεν διαθέτει καμία πόλη που να μπορεί να θεωρηθεί πολιτισμικά συγχρονική με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις που έχουν λύσει τα παραπάνω και, μοιραία, θα φαντάζει ,η Ελλάδα, ανίκανη να εξελιχθεί και, αυτό που μας απασχολεί στη συζήτησή μας, να αναπτυχθεί επιχειρηματικά.
Ποιος ευρωπαίος πολίτης θέλει σήμερα να πιεί τον καφέ του, να πάει για ψώνια, να γευματίσει, να επισκεφθεί ένα μουσείο στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα κι όχι σε μια άλλη οποιαδήποτε ευρωπαϊκή πρωτεύουσα;.. αντίθετα, ποιος έλληνας επιχειρηματίας μιας ελληνικής μεγαλούπολης δεν θα ήθελε να έχει την επιχείρησή του σε μια ευρωπαϊκή μεγαλούπολη;…
Η Ακρόπολη μας έχει απομείνει. Αυτή φέρνει λίγους πελάτες στα αθηναϊκά ξενοδοχεία και μόνο. Ας ευχαριστούμε τον Φειδία και τον Περικλή ως σπουδαίους επιχειρηματικούς νόες που είδαν 2500 χρόνια μπροστά.
Ένα άλλο κομμάτι της πολιτισμικής οργάνωσης μιας κοινωνίας αποτελεί η εκπαίδευση. Πιστεύω πως αν οι έλληνες μαθητές είχαν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε ένα Πανεπιστήμιο άλλης ευρωπαϊκής πόλης θα το έκαναν αύριο. Όπως πιστεύω και πως ένας σκανδιναυός μαθητής, ένας βρετανός, ένας γερμανός, ένας βέλγος, δεν θα επέλεγε ποτέ να σπουδάσει σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο.
Όλα αυτά είναι πραγματικά, συμβαίνουν τώρα. Ένα ακόμα έξυπνο , λοιπόν, και χρήσιμο εργαλείο, η εκπαίδευση με στόχο την αντιμετώπιση των προκλήσεων της σημερινής προσαρμογής στο περιβάλλον μας, στην Ελλάδα είναι σε πλήρη αχρηστία. Τα ελληνικά Πανεπιστήμια θα έπρεπε να εκπονούν μελέτες χρήσιμες για την προσαρμογή του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος στις σύγχρονες απαιτήσεις και οι κοινωνικοί φορείς, κράτος, αυτοδιοίκηση, θα έπρεπε να τις εφαρμόζουν άμεσα. Οργάνωση του φυσικού περιβάλλοντος, δασοπονία, δρόμοι, μονοπάτια, ανάδειξη επισκέψιμων χώρων, εφαρμογή εναλλακτικών μορφών παραγωγής ενέργειας, βιοκαλλιέργειες, κτηνοτροφία, αλιεία, τέχνες…
Στη Σουηδία είναι από τον 15ο αιώνα σε ισχύ ένα καθεστώς μοναδικό. Ο καθένας μπορεί να επισκεφθεί ελεύθερα όποια ιδιοκτησία γης θέλει, να περπατήσει, αρκεί να μην πειράξει τις υπάρχουσες καλλιέργειες. Ακόμη και να καλλιεργήσει μπορεί σε τμήμα ξένης ιδιοκτησίας το οποίο δεν χρησιμοποιείται.
Τα ίδια ισχύουν για το σύστημα υγείας. Η αποτελεσματικότητα και αυτού του κοινωνικού εργαλείου προσαρμογής στο σύγχρονο περιβάλλον είναι ανεπαρκής αν όχι και η χρήση του επικίνδυνη. Κανείς ευρωπαίος πολίτης δεν θα επέλεγε ένα ελληνικό νοσοκομείο για να εγχειριστεί.

Ας προετοιμάσουμε το μέλλον μας
Συμπέρασμα, η χρήση των πολιτισμικών εργαλείων για την οργάνωση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα, υστερεί κραυγαλέα σε σχέση με τη χρήση των ίδιων εργαλείων στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό, ίσως και την αναστολή της επιχειρηματικότητας. Δεν κινείται άνετα ο ευρωπαίος πολίτης, συμπεριλαμβανομένων και των ελλήνων, στην ελληνική επικράτεια.
Η κατανάλωση μεμονομένων τεχνολογικών προϊόντων με δανεικά χρήματα, αυτοκινήτων, τηλεφώνων, καθώς και η χρήση πλαστικού χρήματος δεν αποδεικνύουν επιχειρηματική ανάπτυξη. Γενικά η κατανάλωση δεν αποτελεί στοιχείο ανάπτυξης, αλλά η παραγωγή. Η παραγωγή ιδεών- εργαλείων, πολιτισμικών προϊόντων, προγραμμάτων- εργαλείων.
Tο εθνικό τηλεοπτικό δίκτυο, είναι κατ’ ευφημισμό εθνικό και αφορά μόνο κάποιες αθηναϊκές παρέες που προσφέρουν γελοίες παραγωγές παρουσιάζοντας τον εαυτό τους και τις παρέες τους, να μαζεύονται γύρω από γεμάτα τραπέζια, εν μέσω κρίσης κατά τά άλλα, και να αλληλοεπαινούνται. Τα φαγητά πετάγονται, σίγουρα, μετά τις εκπομπές ή τα καταναλώνουν υπάλληλοι, και οι θεατές δεν έχουν μάθει κάτι, δεν τους έχει δωθεί τίποτα. Αυτές οι παραγωγές δεν μπορούν να λέγονται ούτε καν ψυχαγωγικές. Οι ιδιωτικές στιγμές των ανθρώπων, όπως παρουσιάζονται , δεν ενδιαφέρουν κανένα. Και οι αμοιβές υψηλές για τους παρουσιαστές. Δεν είμαστε ιθαγενείς , κανείς δεν έχει ανάγκη από ψεύτικη διασκέδαση(ούτε κατά διάνοια ψυχαγωγία). Γιατί ακριβώς πληρώνουμε;
Καμμία παραγωγή από νέους για νέους, από σπουδαστές των σχολών σκηνοθεσίας, των μουσικών σχολών, των σχολείων της χώρας. Καμμία παραγωγή από πολίτες της εξωαθηναϊκής Ελλάδας.
Μία χώρα χωρίς κοινωνικό πρόσωπο ,όσο ψηλά και να βρίσκεται ο δείκτης του χρηματιστηρίου της, είναι καταδικασμένη σε μαρασμό, γιατί δεν μπορεί να κρατήσει ούτε τους ίδιους τους πολίτες της. Μια χώρα χωρίς ανάπτυξη των Τεχνών, χωρίς πνευματικό και καλλιτεχνικό πρόσωπο, γεμάτη αδέσποτους σκύλους, δεν μπορεί να γίνει τόπος προορισμού των ανθρώπων. Δεν μπορείς να αγαπήσεις μία χώρα- τράπεζα. Δεν μπορείς να δημιουργήσεις σε μία χώρα ανοχύρωτη κοινωνικά, θεσμικά, πολιτικά. Δεν μπορείς να ζήσεις σε μια χώρα που δείχνει να μισεί τους πολίτες και τους επισκέπτες της.
Ποιο καλλιτεχνικό γεγονός θα μπορούσε να προσελκύσει επισκέπτες από άλλες χώρες στην Ελλάδα, τη χώρα που γέννησε τις τέχνες;.. μόνο το φεστιβάλ στην Επίδαυρο. Μόνο η Επίδαυρος;! Μετά 2500 χιλιάδες χρόνια;! Κανένας έλληνας μετά τον Πολύκλειτο δεν βρέθηκε ικανός να κατασκευάσει, να οργανώσει την επόμενη επίδαυρο;.. κι όμως, έτσι είναι. Κανείς δεν βρέθηκε, όχι γιατί δεν υπάρχει, αλλά γιατί δεν αναζητήθηκε ούτε από το κράτος, ούτε από τους κοινωνικούς φορείς.
Φαίνεται, όλοι θα συμφωνήσουμε σε αυτό , πως αν η επιχειρηματική ανάπτυξη είναι το ζωτικότερο ζητούμενο αυτή τη στιγμή για τη χώρα μας, απαιτείται η αναζήτηση νέων φειδίων και πολύκλειτων σε όλους τους τομείς οργάνωσης του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.
Όχι πως δεν υπάρχουν, αρκεί να τους αναζητήσουμε και να τους κάνουμε χώρο.
Αλλά ακόμη κι αν δεν υπάρχουν, τους προετοιμάζουμε. Εξ άλλου , το μέλλον ανήκει σε αυτούς που το προετοιμάζουν.

*Ο Νίκος Γράψας, είναι συνθέτης και καθηγητής Μουσικής Εκπαίδευσης, πτυχιούχος Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.